Door Marc van den Broek

Voedingsmiddel wordt officieel medicijn. Vis is niet alleen gezond, hij kan ook genezen. Capsules met visolie zijn sinds kort een geregistreerd geneesmiddel. Hoe het werkt is niet helemaal duidelijk, maar de bijwerkingen zijn gering. Hooguit een paar oprispingen met vissmaak.

Het is een succesnummer in de vitaminewinkel: visolie-capsules die een lang, gezond leven beloven. Goedkoop is het niet, maar de gezondheid is wel wat waard. Het slikken past perfect in de moderne trend: waarom vette vis eten als je een visolie-tablet kunt slikken?

Maar visolie ontstijgt de health shops. Sinds enige tijd kan de dokter een recept voor visolie uitschrijven aan bepaalde groepen patiënten, meldt het Geneesmiddelenbulletin van juni. Het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG) heeft het middel, nadat het eerder was afgewezen, toegelaten op de Nederlandse markt. En als sluitstuk van de opmars van visolie als officieel medicijn beslist het College voor Zorgverzekeringen later deze maand of het geneesmiddel, dat de naam Omacor heeft meegekregen, wordt vergoed.

In afwachting daarvan begint Solvay, dat de rechten voor een aantal Europese landen - waaronder Nederland - op visolie heeft verworven, met de grootscheepse introductie van het middel in Nederland. 'Dat wordt juli', zegt woordvoerder Hans Weijel van Solvay Pharma Nederland. 'Ook als het niet wordt vergoed, beginnen we met de introductie. We vinden het ethisch niet verantwoord om langer te wachten. Er is een grote vraag bij cardiologen.'

Over de visolie en de omega-3 vetzuren daarin doen al jaren de meest fantastische verhalen de ronde. Hoewel het vetten zijn, doen ze heilzaam werk in de bloedvaten. Ze verlagen de hoeveelheid triglyceriden in het bloed, een stof die problemen met hart en bloedvaten in de hand werkt. Serieus wetenschappelijk onderzoek onderbouwt de claim dat in dit geval moeder natuur iets bijzonders in petto heeft.

Omacor wordt gemaakt door de Noorse firma Pronova Biocare, die al tientallen jaren werkt aan de promotie van visolie. Het wordt gemaakt uit sardines en ansjovis die worden gevangen voor de kust van Chili en Peru. Veel van die vis wordt verwerkt tot meel en dan blijft een visolie-extract over.

Daaruit maakt het bedrijf een keur van producten, waarvan Omacor het belangrijkste is, zegt directeur Egil Bodd. 'Het ondergaat daarna verschillende behandelingen om een zuiver product te krijgen zonder verontreining.' Elke capsule bevat één gram visolie, veel meer dan de preparaten uit de health shop. Het gaat overal in Europa goed met Omacor, zegt Bodd. 'Alleen Nederland blijft wat achter, maar daar komt nu verandering in.'

Het komt zelden voor dat een voedingspreparaat carrière maakt in de wereld van medicijnen en recepten. Het schopt het niet verder dan het schap van drogist of supermarkt. Talrijke mineralen worden voor veel geld aan de man gebracht. Geen dokter die ernaar omkijkt, de klant zoekt zelf wel uit wat goed voor hem is en kijkt niet op een eurootje meer of minder.

Als receptgeneesmiddel zijn vitamines de visolie vooraf gegaan. De dokter schrijft soms een vitaminepreparaat voor. Vaak zijn deze synthetisch, de levende natuur heeft er weinig mee van doen. Dat is bij de visolie anders.

Meestal doen gevestigde medici en voedingsdeskundigen het slikken van voedingspreparaten schouderophalend af. Iemand die gezond en gevarieerd eet, krijgt voldoende vitamines en mineralen binnen, is de reactie van het Voedingscentrum in Den Haag. 'In bijzondere gevallen zijn vitamines zinnig, zoals vitamine D voor ouderen, zwangeren en kinderen, en foliumzuur (vitamine B 11) voor vrouwen die zwanger willen worden.'

Volgens medewerker Henk van den Berg van het Voedingscentrum is het uitzonderlijk dat voeding het tot 'farma'brengt.
'Van voeding is het effect op de gezondheid moeilijker aan te tonen dan van een medicijn. Natuurlijk zijn we er niet tegen dat visolie een medicijn wordt, de claim ligt er, maar ik wil voeding en medicijnen graag scheiden. Voeding is voor gezonde mensen, medicijnen voor zieke, maar de grens vervaagt meer en meer.'

Hij vond het uitzonderlijk dat de Gezondheidsraadmet het advies kwam dagelijks 0,2 gram omega-3 vetzuren te eten, wat neerkomt op twee keer per week vis. 'Deze hoeveelheid vermindert het risico op hartaandoeningen', zegt Van den Berg. 'Er zijn meer bronnen voor de vetzuren, zoals sommige plantaardige oliën. Dus vegetariërs hoeven zich geen zorgen te maken.'

Visolie gaat het maken als medicijn, verwacht prof. Pieter de Graeff, als adviseur verbonden aan het CBG en hoogleraar Farmacotherapie aan de Rijksuniversiteit Groningen. 'Het is een middel dat je bij de drogist verwacht, maar voor bepaalde groepen patiënten die het langdurig moeten slikken, is het wel degelijk een geneesmiddel.'

De Graeff doelt op personen van wie de hoeveelheid triglyceriden in het bloed om erfelijke redenen veel te hoog is. Deze vetzuren heeft iedereen in het bloed, de waarde ligt rond de 1 millimol per liter.

'Sommige mensen hebben een waarde van boven de tien en uit proeven blijkt dat het slikken van visolie de waarde met 20 tot 25 procent verlaagt.'

Dat de visolie voor deze patiënten een medicijn is, blijkt uit de dosis. Dagelijks moeten ze twee tot vier gram visolie slikken, wat overeenkomt met twintig tot veertig porties vis per week. Dan komt de vis je neusgaten uit.

Bezwaren ziet De Graeff niet voor deze toepassing van visolie. Er zijn bijwerkingen, maar die zijn hooguit vervelend en niet schadelijk, zoals oprispingen met een vissmaak. Of de patiënten uiteindelijk beter af zijn, is de vraag. 'Het triglyceridegehalte daalt, maar het staat niet vast dat ze ook minder hartinfarcten krijgen. We hebben geen echt hard vergelijkingsmateriaal.'

Deze toepassing van Omacor is klein, maar het medicijn mag ook worden voorgeschreven aan mensen die een hartaanval hebben gehad. De visolie (bij deze patiënten één gram per dag) zou helpen als aanvulling op bestaande medicijnen, waaronder statines.

Hierover is De Graeff minder stellig. 'Het werkingsmechanisme daarvoor is onduidelijk. Het voorschrijven leidt tot discussie onder cardiologen. Statines, die een andere werking hebben, zijn veel beter onderzocht.'

Ook in de voedingsleer wordt met interesse gekeken naar de omega-3 vetzuren. 'Ik ben er niet op tegen dat het middel op recept verkrijgbaar is', zegt prof. dr. Martijn Katan van het Wageningse Centrum voor Voedselstudies. 'Het is voor een farmabedrijf een aanbeveling voor zijn product als het op recept verkrijgbaar is.'

'Ik vraag me af of het effect medisch iets voorstelt', zegt hij. De gunstige effecten van de omega 3 vetzuren komen uit een Italiaanse studie uit 1999. Daaruit blijkt dat het slikken van één gram visolie per dag de kans op een tweede hartinfarct aanzienlijk doet dalen. In de studie werd ook het effect van vitamine E onder de loep genomen. Dat viel tegen.

Op de studie kwam kritiek. Katan wacht op de uitkomst van een eigen groot onderzoek naar visolie. Bij 500 mensen met hartproblemen is een apparaat geïmplanteerd dat hartstilstand registreert. Een deel krijgt visolie, een ander niet. In 2005 moet blijken of de visoliegroep minder ritmestoornissen heeft. De studie moet uitsluitsel geven of de omega-3 verzuren effect hebben. 'Ik denk dat het werkt, maar we moeten het zeker weten.'

Katan heeft er moeite mee dat een grote populariteit van de visolie ten koste dreigt te gaan van de visstand. Hij bepleit een andere oplossing. Genetische manipulatie van planten, zodat ze de gewenste olie gaan maken.

Ondanks de onzekerheid over het effect moet het College voor Zorgverzekeringen (CvZ) eind juni beslissen over een vergoeding. Afgelopen maandag was er een hoorzitting over Omacor. Een tablet voor de personen met een hartinfarct kost 86 eurocent. Iemand die langdurig dagelijks moet slikken, is ruim 300 euro per jaar kwijt. De mensen met een te hoog triglyceridegehalte, die twee tot vier tabletten per dag slikken, zijn nog meer geld kwijt.

Voorlichter Johan van der Pas van het CvZ is stellig over de uitkomst. 'Naar alle waarschijnlijkheid gaan we de minister van Volksgezondheid adviseren het middel niet te vergoeden. We vinden de meerwaarde van de visolie ten opzichte van de bestaande middelen niet groot genoeg. Het idee is hier: als iemand een standaarddieet volgt met vette vis, dan is de meerwaarde van dit middel niet aangetoond.'

Er is op verzoek van de minister ook een schatting gemaakt van de kosten. Vergoeding gaat jaarlijks een bedrag kosten van tussen de 8 en 35 miljoen euro, zegt Van der Pas. Dan gaan we ervan uit dat 10 tot 40 procent van de 260 duizend mensen die voor het middel in aanmerking komen, het middel krijgt voorgeschreven. Dit weekeinde komt het concept voorstel op de website te staan, zegt hij. 'Het college zal in de vergadering van 24 juni dit advies gewoon overnemen.'

Voor Solvay is dit een teleurstelling. 'We hopen op witte rook', zegt woordvoerder Hans Weijel. 'Als dit de uitkomst is, dan leggen we ons niet bij die beslissing neer.'

<<terug

Archief
Viseten wordt visslikken: artikel in het katern Gezond van de Volkskrant (12 juni 2004)
Overbodige lichaamsdelen: Amandelen katern Gezond de Volkskrant (januari 2004)
Sporen van een stripheld: Kuifje in Schotland katern traject de Volkskrant (januari 2004)